Krzyże Męki Pańskiej

Informacje ogólne

Krzyże Męki Pańskiej usytuowane obok kościoła pod wezwaniem św. Marii Magdaleny przy ulicy Kościelnej w Bełku:

• krzyż przy bramie wschodniej, wzniesiony w 1878 roku w stylu historyzmu,
• krzyż przy bramie zachodniej, wzniesiony w 1874 roku w stylu z elementami neogotyku.

Obiekty są własnością Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. Jana Sarkandra w Bełku.

Oba krzyże przy kościele w Bełku powstały w latach siedemdziesiątych XIX wieku i są interesującym przykładem wolno stojącej dziewiętnastowiecznej rzeźby. W XIX wieku popularnymi obiektami kultowymi były pomniki - krzyże, będące rzeźbiarskim zobrazowaniem Męki Pańskiej, zwane powszechnie Bożymi Mękami. Między innymi typowym rozwiązaniem był krucyfiks umieszczony na dwudzielnym postumencie, z wnęką od strony lica, w której znajdowała się pełnoplastyczna figura lub płaskorzeżba Matki Boskiej, poniżej zaś tablica inskrypcyjna. Krzyż przy zachodniej bramie jest reprezentatywnym przykładem tego rodzaju przedstawień, zarówno pod względem formy, jak zastosowanego materiału.

Krzyż przy bramie wschodniej ma ciekawy, rozbudowany program ikonograficzny. Występuje w nim trójosobowa Boża Męka z Ukrzyżowanym Chrystusem, u stóp którego znajduje się Matka Boska oraz św. Jan Ewangelista. Rzeźbiarskie opracowanie grupy świadczy o biegłym opanowaniu dłuta przez nieznanego rzemieślnika. Zarówno realistyczne ujęcie twarzy o charakterze portretowym, jak i duża dbałość o szczegóły stroju, plasują rzeźbę w grupie wykraczającej znacznie ponad poziom rzemieślniczy. Dodatkowych walorów przydają wielka dbałość o realizm i artyzm wykonania szczegółów szat i postaci tworzących grupę.

Krzyże Męki Pańskiej ze względu na materiał z jakiego zostały wykonane - piaskowiec (kamień stosunkowo mało trwały), stopniowo znikają z krajobrazu Górnego Śląska. Ważne jest więc, aby te krzyże, które się jeszcze zachowały, były otoczone ochroną jako świadectwo kultury materialnej i tradycji religijnej czasu, w którym powstały.

Opis obiektów

"Boża Męka" z 1878 r.

Krzyż Męki Pańskiej usytuowany przy ulicy Kościelnej przy wschodniej bramie przed kościołem pod wezwaniem św. Marii Magdaleny powstał w 1878 roku w stylu historyzmu.

Krzyż wykonany jest z piaskowca, natomiast pasyjka jest odlewem cynkowym. Wymiary krzyża wynoszą 580 x 105 x 84 cm. Krzyż składa się z podstawy, cokołu, postumentu oraz zwieńczenia, czyli krzyża z pasyjką oraz grupą Ukrzyżowania. Podstawa w formie blokowych stopni. Na podstawie w formie blokowych stopni ustawiony jest dwustopniowy cokół o przekroju prostokąta, zwieńczony simą. Od frontu widnieje data "1878". Dwukondygnacyjny postument jest podzielony gzymsem. Jego dolne piętro, o ściętych narożnikach zaakcentowanych filarkami, zwęża się ku gorze. Powyżej znajduje się profilowany gzyms na planie ośmioboku oraz drugie, niższe piętro z ośmioboczną, profilowaną nakrywą stanowiącą podstawę zwieńczenia figury. W zwieńczeniu umieszczony jest krzyż o fazowanych krawędziach. Na krzyżu widoczna postać Ukrzyżowanego, u jego stóp po lewej stronie rzeźba przedstawiająca Matkę Boską, po prawej stronie rzeźba ukazująca św. Jana Ewangelistę. Na górnej belce krzyża tabliczka w formie rozwianej szarfy z literami "INRI".

Dzięki staraniom Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk oraz Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. Jana Sarkandra w Bełku obiekt ten w 2020 roku przeszedł kompleksowe prace konserwatorskie (całkowity koszt prac wyniósł 99 594,87 zł, z tego dotacja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego w kwocie 27 000,00 zł oraz Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny w kwocie 20 000,00 zł, a także darowizna Fundacji JSW w kwocie 30 000,00 zł, środki Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk w kwocie 7 465,50 zł pochodzące ze zbiórki publicznej i wpłat na konto bankowe oraz środki Parafii w kwocie 15 129,37 zł).

Prace konserwacyjne wykonała firma RECO Konserwacja Zabytków Sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach (ul. Jordana 25, 40-952 Katowice).

"Boża Męka" z 1874 r.

Krzyż Męki Pańskiej usytuowany przy ulicy Kościelnej przy zachodniej bramie przed kościołem pod wezwaniem św. Marii Magdaleny powstał w 1874 roku w stylu z elementami negotyku.

Krzyż wykonany jest z piaskowca, natomiast pasyjka jest prawdopodobnie odlewem cynkowym. Wymiary krzyża wynoszą 516 x 150 x 150 cm, wymiary rzeźby Matki Boskiej wynoszą 87 x 23 x 20 cm.

Krzyż składa się z podstawy, cokołu, postumentu oraz krzyża z pasyjką. Kamienna podstawa jest dwustopniowa, o kształcie zbliżonym do kwadratu. Na niej ustawiony jest trójstopniowy cokół. Od frontu znajduje się wtórna tabliczka z trzema wersami napisu "Parafia // Bełk // 1874". Wyżej umieszczony jest postument w formie prostopadłościanu, nakryty czterospadowym impostem. Od frontu znajduje się nisza, od góry zamknięta trójlistnie, a w niej rzeźba przedstawiająca Matkę Boską Bolesną. Na impoście, na prostopadłościennym cokoliku z przyporami po środku boków, umieszczony jest krucyfiks, o ramionach zakończonych trójliśćmi. Na krzyżu wisi Chrystus na wyprężonych ramionach, z głową opuszczoną na prawę ramię. Jego tors jest wygięty, uda i kolana ułożone równolegle, stopa prawa spoczywa na lewej. Perizonium jest umieszczone nisko, podwiązane sznurem, z silnie udrapowaną przepaską, której rozwiany koniec zwisa kaskadowo wzdłuż prawego uda sięgając kolan Chrystusa.

Dzięki staraniom Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk oraz Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. Jana Sarkandra w Bełku obiekt ten w 2019 roku przeszedł kompleksowe prace konserwatorskie (całkowity koszt prac wyniósł 60 567,46 zł, z tego dotacja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego w kwocie 20 000,00 zł oraz Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny w kwocie 33 100,00 zł, środki Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk w kwocie 6 186,62 zł pochodzące ze zbiórki publicznej oraz środki Parafii w kwocie 1 280,84 zł).

Prace konserwacyjne wykonała firma RECO Konserwacja Zabytków Sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach (ul. Jordana 25, 40-952 Katowice).

Oprac. na podstawie decyzji w sprawie wpisania obiektu do rejestru zabytków.