Towarzystwo Polek

Działalność społeczna rybnickich kobiet w Związku Towarzystw Polek

Związek Towarzystw Polek stanowił jedną z najliczniejszych i najprężniejszych organizacji kobiecych działających na terenie Górnego Śląska (w tym i Rybnika) w okresie międzywojennym. Sam ruch był swego rodzaju precedensem jako inicjatywa: kobieca, lokalna, masowa - wspólnotowa, o dość szerokim spectrum działania. Fenomenem było również to, że była to oddolna inicjatywa, która wyszła od „ludu”, skupiająca głównie kobiety ze środowisk chłopskich i robotniczych, rzadziej drobnomieszczańskich; zarówno rodowite Górnoślązaczki, jak i kobiety napływowe (wywodzące się przede wszystkim z inteligencji).

Związek Towarzystw Polek nawiązywał do tradycji wcześniejszych towarzystw: powstałego w Bytomiu w 1900 roku Towarzystwa Kobiet — pierwszego stowarzyszenia kobiecego oraz towarzystw czytelni dla kobiet powstałych w 1903 roku w Katowicach, Zabrzu i Siemianowicach. Organizacje te rozwijały się dynamicznie, szybko zwiększając liczbę członkiń, zaś ich głównym celem była działalność charytatywna oraz konsekwentne realizowanie procesu wychowawczego swoich członkiń poprzez wzajemne kształcenie niewiast i pomoc naukową. Nawet wybuch I wojny światowej nie przerwał aktywności kobiet. Jeszcze w 1914 roku doszło do ich połączenia w jeden Związek Towarzystw Kobiecych pod przewodnictwem Janiny Omańkowskiej. Kobiety angażowały się w pomoc ofiarom wojny, szyły i zbierały ubrania, organizowały zbiórki na rzecz Czerwonego Krzyża.

Jednak dalsze plany ujednolicenia ruchu udało się zrealizować dopiero po zakończeniu wojny. W listopadzie 1918 roku zarząd Związku zwołał do Bytomia zjazd delegatek, jeszcze w tym samym roku działalność rozpoczął Wydział Towarzystw Polek na powiat katowicki. Niespełna dwa lata później na zjeździe w Bytomiu 30 stycznia 1920 roku, w którym wzięło udział ponad 50 towarzystw terenowych, ustanowiono federację wszystkich istniejących dotychczas organizacji kobiecych pod wspólną nazwą „Związek Towarzystw Polek”. Zatwierdzono nowy statut i wybrano zarząd, w którym znalazły się ponownie Janina Omańkowska oraz Halina Stęślicka. Wraz z kolejnymi istotnymi wydarzeniami politycznymi pojawiały się kolejne postulaty. Po roku 1918 Związek włączył się w akcję plebiscytową, agitując na rzecz przyłączenia terenów Górnego Śląska do Polski. Działalność Związku nie ograniczała się tylkodziałań i akcji charytatywno-społecznych. Równie ważnym postulatem stało się rozbudzanie i umacnianie polskiej świadomości narodowej.

Członkinie ruchu spotykały się regularnie (zazwyczaj na comiesięcznych zebraniach), organizując rozmaite: wykłady, odczyty, deklamacje i pogadanki nawiązujące do historii i literatury polskiej, przedstawienia teatralne, spotkania taneczne, śpiewacze, towarzyskie (w tym karnawałowe i świąteczne), a także różnorodne kursy zawodowe i językowe. Za cel stawiano sobie popularyzację poprawnej polszczyzny wśród lokalnej społeczności, rozprowadzano polskie książki i gazety, postulowano nadawanie dzieciom polskich imion i kupowanie polskojęzycznych czasopism i książek, organizowano wycieczki i pielgrzymki, głównie do Krakowa i Częstochowy, celem ożywienia kontaktów Górnoślązaków z ziemiami polskimi. Za postulatami pogłębiania świadomości narodowej szły te dotyczące podniesienia poziomu kulturowego członkiń, między innymi poprzez promowanie czytelnictwa, idei samokształcenia i kształcenia kobiet czy prowadzenia wzajemnego doradztwa z zakresu wychowania dzieci i prowadzenia gospodarstwa domowego. Także hasła równouprawnienia, aktywizacji zawodowej kobiet oraz zapewnienia ich udziału w życiu społecznym i politycznym wprowadzone zostały do statutowej działalności Związku. W okresie międzywojennym doszły kolejne cele: pomoc kobietom w powiększaniu domowego budżetu i polepszenia sytuacji rodziny (ważne ze względu na szalejący w tym czasie kryzys gospodarczy oraz ogromne bezrobocie i ubóstwo) oraz działalność dobroczynna skierowana do ubogich członkiń, dzieci czy bezrobotnych. A wszystko to na kanwie umacniania wartości chrześcijańskich.

Związek Towarzystw Polek, Rybnik i pow. rybnicki (dane za 1927 r.):

• Rybnik - od 1918 lub 1919 r. - 210 członkiń - przew. Jadwiga Prusowa,
• Chwałowice - od 1920 r. - 30 członkiń - przew. Maria Guzowa,
• Gotartowice - od 1924 r. - 48 członkiń - przew. Agnieszka Piotrowska,
• Niedobczyce - od ok. 1920 r.? - 120 członkiń - przew. Hardtowa,
• Rybnik-Smolna - od 1923 r.? (odrębna organizacja) - ok. 50 członkiń - przew. Rozalia Biegieszowa.

Oprac. Anna Grabowska-Rogus